Top 10 Najcenniejszych Skał na Dolnym Śląsku

24 marca 2022 Wyłączono przez admin

Choć skały, ostańce skalne czy rozległe urwiska mogą wydawać się nieprzyjazne i surowe, to jednak tworzą one prawdziwe wyspy bioróżnorodności. Jest to schronienie dla dziesiątków gatunków roślin i zwierząt, które wybrały te nieprzyjazne siedliska ze względu na niewielką konkurencję. Lasy i łąki pełne żyznej ziemi to prawdziwe pole walki o światło, wodę i składniki odżywcze. W efekcie konkurencja jest tam wysoka i wiele gatunków wybrało skrajnie nieprzyjazne siedliska naskalne. Dzięki procesom ewolucji wiele roślin bardzo dobrze przystosowało się do życia na skałach, a ów skały szybko stały się oazami bioróżnorodności. Zapraszamy do naszego subiektywnego rankingu wybranych najcenniejszych formacji skalnych na Dolnym Śląsku.

Skała pod Radunią – Masyw Ślęży

Początek naszej listy otwiera mało znana skała, która zlokalizowana jest w zachodniej części rezerwatu przyrody Góra Radunia na Masywie Ślęży. Dokładniej jest to serpentynitowa wychodnia o kopulastym kształcie, stanowiąca granicę rezerwatu bowiem jej podnóże jest podcięte przez leśną drogę okalającą rezerwat (droga wyznacza granicę chronionego obszaru). Aż dziwne, że tak dobrze wyeksponowana, duża skała zlokalizowana obok uczęszczanej drogi nie otrzymała jeszcze swojej własnej nazwy. Dzięki umiejscowieniu wychodnię można spokojnie podziwiać wraz z tamtejszą roślinnością nie ryzykując łamania prawa zabraniającego poruszania się po rezerwatach. A jest co podziwiać. Dzięki licznym pęknięciom, szczelinom i niewielkim półkom na skale występuje bardzo dobrze rozwinięta szata roślinna, w tym roślinność typowa dla skał serpentynitowych. Do najważniejszych należą kępki zanokcicy klinowatej i zanokcicy północnej, którym towarzyszy także pospolitsza zanokcica skalna. Miejscami ściany zasiedlone są przez kępy chronionej kostrzewy bladej. Górne partie skały częściowo porasta świetlista dąbrowa, która dominuje w tej części rezerwatu. Dzięki temu odnotowano tutaj osobniki bardzo rzadkiej przytuli stepowej, znanej w województwie z zaledwie dwóch lokalizacji. Oprócz niej na skale występuje także miodownik melisowaty, paprotka zwyczajna i smółka pospolita. Ze względu na ulokowanie skałę mogą podziwiać osoby w każdym wieku i kondycji, dodatkowo na okolicznych wzgórzach występuje seria nieczynnych kamieniołomów objętych ochroną w ramach użytków ekologicznych chroniących inne gatunki zanokcic.

Skała Napoleona – Kotlina Kłodzka

Jest to kilkudziesięciometrowej wysokości urwisko skalne ulokowane na lewym brzegu Nysy Kłodzkiej, 100 metrów na wschód od zabudowań miejscowości Rybie, gdzie skała wraz z kilkunastokilometrowym odcinkiem rzeki zostały objęte ochroną w ramach sieci Natura 2000 jako Przełom Nysy Kłodzkiej pod Morzyszowem. Nie wiadomo skąd wzięła się ów nazwa „Skała Napoleona” ale widnieje ona na niektórych mapach internetowych, jednak w większości źródeł kartograficznych obiekt jest bezimienny. Sama skała zbudowana jest z szarogłazów i zlepieńców, ale to tutejsza roślinność decyduje o jej niezwykłości. W miejscu stwierdzono dwa rzadkie siedliska. Pierwsze to subkontynentalne zarośla pannońskie. Gatunkiem wyróżniającym są liczne krzewowiska irgi zwyczajnej, której towarzyszą także inne krzewy jak głóg pospolity, róża dzika, róża kutnerowata i dereń świdwa. W warstwie runa notowane są kępy takich gatunków jak bylica piołun, kostrzewa blada a także ciemiężyk białokwiatowy, lepnica zwisła i smółka pospolita. Jest to rzadkie siedlisko, które stwierdzono zaledwie na kilku zboczach w całych Sudetach. Zakrzewieniom towarzyszą murawy pannońskie, mające zbliżony skład pod względem roślin zielnych. W runi dominują szaro-zielone kępy kostrzewy sinej z pojedynczymi kępami innych roślin jak rozchodniki, rojowniki, czyścica drobnokwiatowa, macierzanka zwyczajna a także pojedyncze kępy irgi i bylicy. Ze względu na liczne stromizny obiekt nie jest zalecany do zwiedzania osobom niedoświadczonym!

Krzyżowa Góra – Wzgórza Strzegomskie

Jest to dosyć dobrze znana góra choć nie ze względu na bogactwo przyrodnicze. Obiekt ma duże znaczenie historyczne i religijne a także turystyczne, bowiem rozpościera się stąd rozległa panorama na Sudety Środkowe, Zachodnie oraz częściowo na Przedgórze Sudeckie. Jednak te walory nie są istotne w naszym rankingu, który skupia się na wyłącznie na elemencie przyrodniczym. Krzyżowa Góra zbudowana jest ze skał bazaltowych stanowiących prawdziwą ostoję bioróżnorodności. To właśnie na nasłonecznionych stokach czubka góry występują bogate płaty muraw i zarośli panońskich, gdzie możemy spotkać bardzo liczne kępy kostrzewy bladej, perłówki siedmiogrodzkiej i zanokcicy północnej. Jednak najważniejszym elementem jest najbogatsza w regionie populacja irgi zwyczajnej. Reliktu glacjalnego, który wytworzył tutaj rozległe krzewowiska z wieloma dorodnymi okazami. Krzyżowa Góra jest także jednym z ostatnich dolnośląskich miejsc występowania rzadkiego pięciornika skalnego. Gatunku tracącego stanowiska w bardzo szybkim tempie, objętego ochroną od 2014 r. Ze względu na wybitne walory przyrodnicze, szczytowe partie były od dawna proponowane do objęcia ochroną w ramach rezerwatu przyrody. Dojście do szczytu jest bardzo łatwe, prowadzi tamtędy oznaczony szlak i ścieżka dydaktyczna, a u podstawy góry występują liczne miejsca postojowe. Niestety bazaltowe stoki odgrodzone są barierkami. Dodatkowo same murawy poprzedzielane są licznymi krzakami, młodymi drzewkami i stromiznami. Zwiedzanie ich zalecam osobom doświadczonym w poruszaniu się po ciężkim terenie.

Skalna Brama – Góry Kamienne

Kolejna pozycja obejmuje wulkaniczne skały porfirowe (permskie skały wylewne) na Masywie Rogowca w Górach Kamiennych. Wymiary skały wynoszą odpowiednio: długość 25 m, wysokość 10 m, szerokość 10 m. Całość tworzy dwie baszty rozdzielone wąskim przesmykiem. Taka forma powstała na wskutek erozji miększego materiału skalnego pozostawiając odporniejsze skały oraz na wskutek ruchów masowych powodując odspojenie (pęknięcie skały na dwie części) i przemieszczeni skarpy w konsekwencji tworząc dwie baszty rozdzielone przesmykiem. Część odspojonej skały przemieściła się o około 10 m i zatrzymała, nie opadając w dół stoku. W ten sposób powstał ten charakterystyczny obiekt. Swoistym przedłużeniem ruchów masowych jest nagromadzenie skał poniżej Skalnej Bramy określane jako Strumień Blokowy pod Rogowcem. Obiekt jest bardzo znany i proponowany do objęcia ochroną jako pomnik przyrody. Jego bezpośrednie otoczenie obejmuje jedne z najlepiej wykształconych stokowych lasów klonowo-lipowych w parku krajobrazowym. U podnóża i na zarośniętych półkach skalnych występuje prawdziwa mnogość gatunków, w tym rośliny rzadkie i chronione jak dzwonek szerokolistny, czerniec gronkowy, lilia złotogłów, marzanka wonna, miesiącznica trwała, tojad dzióbaty i ułudka leśna. W miejscu tym spotkać można także salamandrę plamistą ale tylko w czasie wilgotnej pogody. Obiekt jest znany i stanowi skrzyżowanie wielu szlaków turystycznych, w tym Głównego Szlaku Sudeckiego.

Paprotnik – Pogórze Kaczawskie

Kolejna cenna skała zlokalizowana jest na Pogórzu Kaczawskim w niewielkim rezerwacie Wąwóz Myśliborski, który chroni jedyne znane naturalne stanowisko języcznika zwyczajnego w tej części kraju. Obecnie odkryto kilka kolejnych stanowisk, jednak prawdopodobnie mają one charakter antropogeniczny (uciekinierzy z ogrodów lub celowe nasadzenie). Niemal cała kaczawska populacja skupia się na jednej ale bardzo widowiskowej skale określanej jako Paprotnik. Umiejscowiona jest ono w głębokim i długim wąwozie wyrzeźbionym przez bystre wody potoku Jawornik. Tutejsze twory skalne przedstawiają efekty krzepnięcia lawy w czasie podmorskich wybuchów wulkanicznych. Są to lawy poduszkowe oraz inne skały przeobrażone powstałe w okresie starszego paleozoiku, sprzed około 500 mln lat. Składają się na nie m.in. metamorficzne zieleńce i łupki zieleńcowe, diabazy oraz pochodzące z ordowiku – łupki i fyllity, stanowiące element tzw. metamorfiku kaczawskiego. Głęboki wąwóz tworzy specyficzny mikroklimat tworzący chłodne i wybitnie wilgotne środowisko, nawet w najgorętsze letnie upały. Tutejsze warunki są idealne do roślinności naskalnej, która pokryła skałę Paprotnik gęstym dywanem mchów, wątrobowców oraz wspomnianego języcznika. Jego populacja oscyluje w granicach kilku tysięcy osobników. Towarzyszą mu inne paprocie m.in. paprotka zwyczajna, zanokcica skalna i paprotnik kolczysty. Na łagodniejszych stokach występują inne rzadkie i chronione gatunki jak cis pospolity, dzwonek szerokolistny, li lia złotogłów i żywiec cebulkowy.

Młyniec – Góry Kaczawskie

Góra Miłek a właściwie Masyw Miłka i jego trzy szczyty to rozległy rezerwat przyrody chroniący nawapienne lasy bukowe i grądowe a także roślinność naskalną i kserotermiczną. Najcenniejszy jest wysunięty najbardziej na zachód szczyt – Młyniec. Na jego wierzchołku znajduje się wieża telekomunikacyjna. Jednak dla nas najważniejsza jest tutejsza przyroda. Wokół wieży występują bezimienne ale wybitnie widowiskowe, rozległe formacje skalne miejscami przypominające grzędy i percie. Całość zbudowana jest z wapieni krystalicznych, znacznie odporniejszych na procesy wietrzenia co umożliwiło ich odsłonięcie w warstwach szczytowych. Na Młyńcu od strony południowej występują pionowe ściany o wysokości do 15 m, które otacza liczny rumosz wapienny oraz nieregularna linia grzbietowa w kształcie piramid. Dzięki licznym spękaniom wytworzyły się dogodne warunki do gromadzenia próchnicy stanowiącej podstawę dla cennej roślinności porastającej skały. Najważniejszym elementem jest cyklamen purpurowy, dla którego Młyniec jest jedynym znanym obecnie stanowiskiem w kraju. Towarzyszą mu kępy irgi zwyczajnej, marzanki wonnej, szczyru trwałego, zanokcicy murowej i żywca cebulkowego. Dawniej na wierzchołku występowały murawy kserotermiczne z licznymi rzadkimi gatunkami jak czyściec drobnokwiatowy, gęsiówka szorstkowłosista, krwiściąg mniejszy, macierzanka Marschalla i perłówka siedmiogrodzka. Większość jednak zanikła na wskutek rozrastających się koron drzew. W czasach niemieckiej administracji skały chronione były w ramach pomnika przyrody. Na szczyt nie prowadzi żaden szlak turystyczny, jednak prowadzą tam liczne leśne drogi będące pozostałością po dawnych czasach, gdy masyw nie był chroniony i stanowił zwykły las gospodarczy.

Czarne Urwisko Bazaltowe – Góry Złote

Mało znany fragment Gór Złotych, zlokalizowany zaledwie kilka minut drogi od centrum Lądka Zdroju. Skały położone są na bezimiennym wzgórzu będącym przedłużeniem południowego stoku Strzyżnika (720 m n.p.m.). Stanowią one pozostałość dawnego komina wulkanicznego przebijającego się pomiędzy metamorficznymi łupkami łyszczykowymi okresu prekambryjskiego. Do najbardziej spektakularnych fragmentów należą południowe fragmenty poniżej wierzchołka, gdzie w wyniku wietrzenia odsłonięte zostały liczne urwiska bazaltowe. W najwyższym miejscu ściany mierzą niemal 60 m. Na powierzchni bazaltów widoczne są liczne elementy świadczące o dawnych procesach wulkanicznych jakie tu zachodziły. Do takowych należą pęcherzykowate pustki stanowiące pozostałość po odgazowywaniu się lawy w czasie wylewów na powierzchnię. W miejscu tym występuje typowa roślinność bazaltowa, jednak unikatowa ze względu na rzadkość bazaltowych wychodni w skali kraju. Dominują pospolite gatunki jak smółka, rozchodniki, jastrzębce, wrzosy i trawy. Jednak w szczelinach występuje jeden z najrzadszych składników krajowej flory. Chodzi tu mianowicie o zanokcicę niemiecką, dla której jest to jedno z zaledwie kilku znanych stanowisk w Sudetach oraz kraju. Stanowi ona bezpłodnego mieszańca zanokcicy skalnej i północnej, które także rosną w szczelinach Czarnego Urwiska. Do obiektu prowadzi żółty szlak, którego odnoga wiedzie na punkt widokowy. Samo zwiedzanie stoków polecam wyłącznie osobom doświadczonym w poruszaniu się po stromych skałach.

Czartowska Skała – Pogórze Kaczawskie

Jest to prawdopodobnie najlepiej znana skała w naszym zestawieniu. Stanowi ona wulkaniczny nek na odsłoniętym i bezleśnym wzgórzu powodując iż stanowi jeden z najbardziej widowiskowych obiektów na Pogórzu Kaczawskim. Tutejsze bazalty objęte są ochroną jako pomnik przyrody. Wyłaniające się ponad powierzchnię gruntu skalne ostańce składają się z dwóch wierzchołków o wymiarach u podstawy 140-175 m i wysokości 35 m. Wierzchołek wschodni jest znacznie wyższy, szpiczasty. Z dwóch stron znajdują się znacznie podcięte zbocza, będące efektem wydobywania kruszywa w dawnych czasach. Czartowska Skała stanowi jedną z ważniejszych ostoi roślinności kserotermicznej i termofilnej obrębie w parku krajobrazowego, gdzie na tutejszych skałach można spotkać bogatą populację storczyka męskiego, listery jajowatej i buławnika mieczolistnego. Dawniej podawano stąd także kukułkę bzową, jednak takson prawdopodobnie wyginął. Oprócz storczyków na skałach występują także inne rzadkie lub chronione gatunki roślin, m.in. fiołek skalny, kostrzewa blada, naparstnica zwyczajna, zano kcica północna, oraz rzadki porost kruszownica szorstka. Obiekt jest także ważną ostoją ciepłolubnej fauny, gdzie stwierdzono dwa rzadkie gatunki motyli (paź królowej, witeź żeglarz), tygrzyka paskowanego i kilka gatunków gadów. Do obiektu prowadzi szlak turystyczny a sam stożek stanowi punkt licznych wycieczek w okresie weekendów i wakacji.

Pulinka – Masyw Śnieżnika

Na podium naszego rankingu znajduje się prawie nieznana skała, która jeszcze kilkanaście lat temu nie miała nawet nazwy. Formacja skalna położona jest w rezerwacie Jaskinia Niedźwiedzia w Sudetach Wschodnich, dokładniej w górnej części nieczynnego wyrobiska określanego jako kamieniołom Kletno II, na wysokości około 870 m n.p.m. Skała zbudowana ze skał wapienia krystalicznego starszego paleozoiku w obrębie którego występują kalcytowe szczotki i żyły fluorytu. Sama Pulinka składa się z kilku mniejszych wychodni o ekspozycji południowo-zachodniej z bardzo bogatą rzeźbą, najwyższe ściany mierzą około 20-25 m wysokości, gdzie także występuje bogata rzeźba. U podnóża zalega liczny rumosz skalny, którego część opada znacznie niżej po stromym zboczu aż na dno kamieniołomu. Za czasów administracji niemieckiej, twór nazywany był Haustein. Obecnie funkcjonuje nowa nazwa, Pulinka, która została nadana na cześć Mariana Puliny, profesora Uniwersytetu Śląskiego. Osoba bardzo zasłużona dla polskiej nauki, był to wysokiej klasy geograf, grotołaz, legenda wrocławskiej i polskiej speleologii. Sama skała jest niestety niewidoczna przez większą część roku, szczególnie z dołu, z powodu gęstej roślinności oraz zadrzewień. Ze względu na wysoką bioróżnorodność oraz występowanie wielu unikatowych gatunków, skałka nie jest udostępniona do zwiedzania oraz nie prowadzi do niej żaden szlak czy ścieżka dydaktyczna. Dawniej chroniona jako pomnik przyrody, której ochronę zdjęto ze względu na ulokowanie w rezerwacie przyrody. Dlaczego skała znalazła się na drugim miejscu w naszym zestawieniu? Jest to bowiem prawdziwa perła w koronie sudeckiej botaniki. Jest to jedyne miejsce występowania w Sudetach kilku gatunków roślin (driakiew lśniąca, kostrzewa bruzdkowana, przytulia nierównolistna, sesleria tatrzańska). Część z nich stanowi wysunięty najdalej na zachód element roślinności karpackiej. Poza tym stwierdzono występowanie także kilku innych gatunków rzadkich lub chronionych (czosnek skalny, fiołek kosmaty, kruszczyk rdzawoczerwony, wawrzynek wilczełyko, widłak jałowcbowaty, zanokcica zielona).

Bazaltowy Żleb – Karkonosze

Pierwsze miejsce w naszym zestawieniu zajmuje mało znana formacja, jednak stanowiąca prawdziwą perłę polskiej botaniki. Mowa tu o Bazaltowym Żlebie zlokalizowanym na zachodnich stokach Małego Śnieżnego Kotła w Karkonoszach. Tutejsza żyła (dajka) późnooligoceńskiego bazaltu, datowanego na 26 mln lat, ma zmienną szerokość 30–60 metrów a jej długość wynosi około 120 m. W skrócie jest to zasadowa skała, która przebiła się przez kwaśną skałę. Dodatkowo ów żyła stanowi malutką „zasadową wyspę” pośród rozległego granitu karkonoskiego o kwaśnym pH. Jest to miejsce magiczne a nawet legendarne, bowiem mało kto je widział z bliska. Obiekt stanowi jeden z najważniejszych elementów parku narodowego, do którego nie prowadzą szlaki, a wstęp na żleb jest surowo wzbroniony. Dostęp do niego mają jedynie pracownicy parku i naukowcy ze stosownymi zezwoleniami. Taki rygor wstępu jest jak najbardziej uzasadniony bowiem żleb jest porośnięty dziesiątkami rzadkich i unikatowych gatunków roślin, które łatwo mogłyby zostać zdeptane. Do gatunków mających tutaj jedyne znane stanowiska w kraju należy podgatunek pierwiosnki wyniosłej, skalnica śnieżna, rzeżucha rezedolistna oraz endemit na skalę światową, czyli skalnica darniowa bazaltowa. Wśród gatunków notowanych w Polsce wyłącznie z Karkonoszy, które rosną także na żyle należy dzwonek karkonoski, przytulia sudecka, świetlik maleńki i szarota drobna. Natomiast wśród flory rosnącej tylko tutaj w skali województwa należy gęsiówka alpejska, gółka wonna, goryczuszka polna, lilijka alpejska, rozrzutka alpejska, skalnica naprzeciwlistna, wierzba zielna, zawilec narcyzowaty i żebrowiec górski. Ostatnią grupę stanowią gatunki rzadkie lub chronione jak ciemiężyca zielona, dzwonek szerokolistny, fiołek żółty sudecki, gółka długoostrogowa, lilia złotogłów, miłosna górska, podejźrzon księżycowaty i tojad sudecki. Z kotła warto wymienić także irgę pospolitą, której jeden udokumentowany okaz utrzymuje się nieprzerwanie na stanowisku od blisko 200 lat! Jak więc widać Bazaltowy Żleb stanowi prawdziwą perłę nie tylko w skali województwa ale także w skali kraju. Dawniej u podnóża biegł zielony szlak, który kilka lat temu został wyprowadzony z kotła i obecnie biegnie jego obrzeżem. Wprawne oko może wypatrzeć stamtąd żleb, a osoby mające lornetkę mogą nawet dostrzec drobne, kolorowe kropeczki będące kwitnącymi masowo dzwonkami, tojadami i liliami.

Choć zdajemy sobie sprawę, że w województwie występuje bardzo wiele formacji skalnych będących ostoją bioróżnorodności, to jednak nie da rady zmieścić ich wszystkich w jednym rankingu. Z tego powodu wybraliśmy te najciekawsze lub te, które są mniej znane ale jednak warte uwagi. Wśród innych skał wartych uwagi należy wymienić:

czubek Ostrzycy na Pogórzu Kaczawskim, gdzie występują rzadkie gatunki panońskie i kserotermiczne (kostrzewa blada, zanokcica północna, zanokcica niemiecka).
Kruczy Kamień w Górach Kamiennych, obejmujący porfirowe skały z roślinnością termofilną, w tym bogate populacje irgi zwyczajnej, kostrzewy bladej i rozchodnika białego. Jest to także miejsce introdukcji niepylaka apollo.
skały koło Starego Książa, opadające do doliny Pełcznicy porośnięte murawami i lasami klonowo-lipowymi, gdzie rosną cisy, paprotnik ostry, paprotnik kolczysty, zanokcica skalna i kostrzewa blada.
skalne zbocza wzdłuż Bystrzycy Dusznickiej, gdzie ciąg skalistych zboczy zbudowanych z łupków kryje w sobie bogactwo paproci (paprotnik ostry, paprotnik kolczysty, zanokcica zielona) oraz roślin kwiatowych (róża alpejska, modrzyk górski, tojad dzióbaty, rzeżucha trójlistkowa).
skała w Księgnicach Wielkich, duża i płaska skała porośnięta roślinnością kserotermiczną oraz naskalną, w tym bogate populacje czosnku skalnego, zanokcicy północnej, śniedka baldaszkowatego i goździka kartuzka
skały Wzgórz Oleszeńskich, seria pojedynczych ale licznych skał serpentynitu, które są ostoją dla rzadkich i chronionych paproci (zanokcica ciemna, zanokcica klinowata, zanokcica murowa) oraz innych roślin (goździk kartuzek, miodownik melisowaty, smółka pospolita)