Kruszczykowy Zawrót Głowy 2023

10 sierpnia 2023 Wyłączono przez admin

Rodzaj kruszczyk stanowi w Polsce najliczniejszy rodzaj z rodziny storczykowatych Orchidaceae, a jeden z jego przedstawicieli jest jednocześnie najpospolitszym krajowym storczykiem. Pozostałe gatunki nie są już tak częste, a niektóre są wręcz bardzo rzadkie, znane z zaledwie kilku stanowisk. Kolejnym cechą kruszczyków jest ich podobieństwo. W II połowie XX wieku wyodrębniono z rodzaju bardzo wiele gatunków, często tak podobnych do siebie, że tylko pojedynczy specjaliści są w stanie je odróżnić.

W Polsce mamy około 9-12 gatunków. Dlaczego nie podajemy jednej liczby? Właśnie z powodu dużych podobieństw pomiędzy gatunkami. W latach 80. ubiegłego wieku odnaleziono w Polsce kruszczyka połabskiego Epipactis albensis, kilkanaście lat później znaleziono kruszczyka Muellera Epipactis muelleri i ostropłatkowego Epipactis leptochila. A zaledwie dekadę temu odkryto kruszczyka Greutera Epipactis greuteri. Dodatkowo chodzą domysły i plotki, że w Polsce może rosnąć kruszczyk wydmowy Epipactis dunensis, kruszczyk krótkolistny Epipactis distans oraz 2 gatunki nieposiadające polskich nazw, Epipactis phyllanthes i Epipactis confusa. Wszystko to sprawia, że nie wiadomo do końca ile kruszczyków rośnie lub może rosnąć na terenie Polski. Na Dolnym Śląsku rosną wszystkie obecnie znane gatunki za wyjątkiem jednego (kruszczyk drobnolistny Epipactis microphylla). W tym roku widzieliśmy prawie wszystkie z nich. Więc zapraszamy do krótkiej fotorelacji z kruszczykowych wycieczek roku 2023.

Kruszczyk rdzawoczerwony (Epipactis atrorubens )

Jest to najbardziej wyróżniający się z rodzimych kruszczyków, którego ciemnofioletowe lub czerwonawe kwiatostany są widoczne z dużej odległości. Nie maskują się w masie zieleni, tylko wabią owady swoimi kolorami. Dolny Śląsk nie należy do głównych obszarów występowania w kraju, te są skoncentrowane głównie w nadmorskim pasie wybrzeży Bałtyku oraz w pasie wyżyn (Wyżyna Śląska, Wyżyna Małopolska). U nas notowany głównie w Górach Kaczawskich, na kilku pojedynczych stanowiskach w Masywie Śnieżnika oraz u podnóża Karkonoszy. Preferuje stanowiska bogate w wapień, stąd też Góry Kaczawskie są oczywistym wyborem dla tego gatunku. Stwierdzony został głównie w nieczynnych kamieniołomach, gdzie w dogodnych okresach populacje liczą nawet 100-kilka osobników. Warto tu także nadmienić, że w jednym z kamieniołomów regularnie pojawiają się międzygatunkowe mieszańce zwane jako kruszczyk Schmalhausena. Niestety w tym roku ich nie spotkaliśmy, może w przyszłym roku będziemy mieć więcej szczęścia.

Kruszczyk szerokolistny (Epipactis helleborine )

Jest to nasz najpospolitszy storczyk, wszystko dzięki szerokiej amplitudzie siedliskowej. Może on rosnąć w niemal każdym typie lasu, od kwaśnych borów iglastych po ciepłolubne buczyny storczykowe. Od suchych dąbrów po zalewowe olsy i łęgi. Rośnie nawet w parkach i na okrajkach. Jest to także gatunek o bardzo zróżnicowanym wyglądzie, co tylko wskazuje dużą elastyczność przystosowawczą. Okazy rosnące w cieniu mają przeważnie duże liście by wyłapać jak najwięcej światła oraz niewielkie, luźne kwiatostany by oszczędzać energię. Kruszczyki rosnące na słońcu mają z kolei drobne i wąskie liście oraz duże i gęste kwiatostany. Są też formy pośrednie, wszystko zależne od stanowiska. Jednak nie tylko kształt ale także kolorystyka jest bardzo zróżnicowana. Choć przeważnie dominują kwiaty w kolorach biało-zielonych to jednak wiele kwiatostanów ma liczne różowe i czerwone przebarwienia. Zdarzają się także okazy niemal całkiem różowo-fioletowe. Takie kwiaty mogą być mylnie brane za kruszczyka rdzawoczerwonego, który jednak różni się budową.

Kruszczyk siny (Epipactis purpurata)

Jest to nasz najpóźniej zakwitający kruszczyk oraz najpóźniej zakwitający dolnośląski storczyk, w innych regionach prym ten wiedzie kręczynka i kukuczka. Na Dolnym Śląsku gatunek posiadał największą krajową populację, która w dogodnych latach liczyła nawet 700-kilkadziesiąt osobników. Zlokalizowana była na Wzgórzach Warzęgowskich, gdzie setki osobników rosło na morenowych stokach porośniętych przez dobrze wykształcony grąd środkowoeuropejski. Niestety w ostatnich latach nadleśnictwo Wołów z niezrozumiałą zawziętością prowadzi masowe wycinki na stanowiskach kruszczyka. Obecnie wycięto wiele hektarów lasów w formie rębni gniazdowych oraz znacząco przetrzebiono pozostałe fragmenty drzewostanów. W efekcie bezpośrednio zniszczono wiele okazów tej chronionej rośliny, a kolejne będą stopniowo wymierać z powodu zniszczenia siedliska. Zmianom uległy warunki świetlne i wodne a tutejszy mikroklimat uległ całkowitej zmianie. Z chłodnego i cienistego na suchy i nasłoneczniony. To nie są warunki dla kruszczyka, którego największa krajowa populacja uległa załamaniu na wskutek nieracjonalnej gospodarki leśnej.

Kruszczyk połabski (Epipactis albensis)

Jest to jeden z najmniejszych kruszczyków, którego okazy często nie przekraczają kilkunastu centymetrów wysokości. Jeszcze kilka dekad temu uznawany był za skrajnie rzadki endemit Europy Środkowej. Jednak dzięki poszerzaniu horyzontów przez naukowców, którzy coraz lepiej uczyli się rozpoznawać gatunki, areał występowania kruszczyka także osiąga coraz to większe horyzonty. Początkowo roślinka znana była tylko z kilku miejsc na Dolnym Śląsku. Jej rzadkość skłoniła do powołania rezerwatów przyrody specjalnie do ochrony znanych stanowisk. Tak powstały rezerwaty Błyszcz, Ponikwa i Skarpa Storczyków. Jednak w kolejnych dekadach odnajdywano coraz to nowsze stanowiska w kierunku wschodnim i północnym. Obecnie kruszczyk połabski znany jest z Opolszczyzny, Górnego Śląska, Małopolski, Podkarpacia oraz województwa łódzkiego i mazowieckiego. Także na Dolnym Śląsku liczba jego stanowisk rośnie. Znany jest obecnie z wielu miejsc na nizinnej części, z Wału Trzebnickiego oraz z Pogórza Zachodniosudeckiego. Znaleziono go nawet we Wrocławiu.

Kruszczyk Greutera (Epipactis greuteri)

Nasza perełka na kruszczykowej liście. Jest to najmłodszy krajowy gatunek kruszczyka, choć lepiej byłoby powiedzieć, najpóźniej rozpoznany. Gatunek ten bowiem rósł u nas najpewniej od zawsze, tylko że wszystkie okazy uznawane były za kruszczyka szerokolistnego. Dopiero w XXI w. odkryto stanowiska w Karpatach, gdzie przez wiele lat uznawano je za jedyne znane stanowiska w kraju. Jednak kilka lat temu udało nam się spotkać niewielką populację w Górach Stołowych na terenie parku narodowego. Rosły one w chłodnej i wilgotnej dolince o wysokich, skalistych ścianach, gdzie chłód panował nawet w największe letnie upały. Aż dziwne, że do tej pory nikt nie natrafił w polskiej części Sudetów na ten gatunek. Po czeskiej stronie znane są stanowiska w Górach Stołowych, Górach Orlickich i Karkonoszach (m.in. rezerwaty przyrody Broumovské stěny, Trčkov i Farní stráň). Optimum kwitnienia przypada na ostatni tydzień lipca i początek sierpnia. Kruszczyk ten jest taksonem zimno i wilgociolubnym. W jego siedlisku panuje specyficzny mikroklimat, wilgoć i przyjemny chłód. Poza tym specyficznym siedliskiem nie występuje.