Łąka Sulistrowicka

19 listopada 2017 Wyłączono przez admin

Łąka Sulistrowicka była jednym z najcenniejszych obszarów na terenie Sudetów, gdzie występowało wiele rzadkich i cennych gatunków. Jest to także ostatnie znane stanowisko mieczyka błotnego w Polsce oraz najsłynniejszy przykład niewłaściwej prowadzonej ochrony przyrody. Pół wieku od powołania rezerwatu większość obszaru zarosła lasem a wiele gatunków wyginęło lub ograniczyło areał do niewielkich polanek.

Typ ochrony: florystyczny

Data utworzenia: 1958

Powierzchnia: 26,44 ha

Powiat: Wrocławski

Gmina: Sobótka

Nadleśnictwo: Miękinia

Położenie: Rezerwat znajduje się na Przedgórzu Sudeckim w południowej części Masywu Ślęży, u podnóża góry Raduni na wysokości ok. 290-340 m n.p.m. Południową część wyznacza utwardzona droga leśna, będąca jednocześnie linią graniczną powiatu Wrocławskiego. Pozostałe granice wyznaczone są przez oddziały leśne bez charakterystycznie zaznaczonych granic.

Budowa: Teren rezerwatu leży na dość płaskim, lekko pochylonym zboczu w kierunku północnym. Występuje tu dobrze wykształcony, nietorfowy profil gleby (Sarosiek, 1959), składający się głównie z kwaśnych gleb próchniczych o barwie ciemnobrązowej, gliniasto-piaszczystych o barwie jasnopopielatej i tzw. druzgot skalny serpentynu (położony głęboko, ponad metr pod powierzchnią ziemi). Taki skład gleby, w miarę łagodny klimat i liczne strumienie zaopatrujące w wodę, sprawiły, że rezerwat cechuje bardzo duża bioróżnorodność.

Flora: Bogata ale jednocześnie silnie zniszczona. Większość terenu porastały łąki, głównie śródleśne łąki trzęślicowe z zespołu trzęślicy modrej i młaki turzycowe. Obecnie znaczna część rezerwatu zarosła drzewami iglastymi (sosną, świerkiem) a także brzozą brodawkowatą, wierzbami, olchą i kruszyną pospolitą. Mimo wszystko ostałe niewielkie tereny łąkowe cechuje bardzo duża bioróżnorodność (około 240-250 gatunków roślin naczyniowych, w tym 20 chronionych), przez co rezerwat uznawany jest za jeden z najcenniejszych na Dolnym Śląsku. Większość terenów łąkowych stanowią zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion), które jednak stały się obszarem niemal jednogatunkowym, budowanym niemal w całości przez trzęślicę modą. Wszystko to z powodu negatywnego oddziaływania jakim było zaprzestanie systematycznego koszenia. Powodowało to rozrost drzew i krzewów, a tym samym odkładanie warstwy martwych liści każdej jesieni. Warstwa ta, skutecznie uniemożliwiała kiełkowanie i ukorzenianie się siewek roślin, co po wielu latach powodowało stopniowe wymieranie gatunków łąkowych. Okres ten przetrwały głównie duże gatunki lub gatunki o długiej linii życia (kosaciec syberyjski, mieczyk dachówkowaty, lilia złotogłów), które mogły do pewnego stopnia konkurować z ekspansywną trzęślicą.

Obecnie prowadzone są liczne zabiegi przywracające jak największą bioróżnorodność na terenach łąkowych, które docelowo mają stanowić około 50% ogólnej powierzchni rezerwatu. Na łąkach można wyróżnić cały szereg rzadkich lub chronionych roślin. Do najcenniejszych należą: bagno zwyczajne, goryczka wąskolistna, goryczka wiosenna, goździk pyszny, kosaciec syberyjski, pełnik europejski, mieczyk dachówkowaty, chaber ostrołuskowy, głowienka wielkokwiatowa, gnidosz rozesłany, kukułka plamista, kukułka szerokolistna, kruszczyk szerokolistny, lilia złotogłów, pajęcznica gałęzista, podkolan biały, strzęplicha piramidalna, wężymord niski, gółka długoostrogowa, zimowit jesienny. Jest to jedno z ostatnich znanych stanowisk mieczyka błotnego, gatunku wytępionego niemal w całym kraju. Do 2019 roku w rezerwacie ostało się zaledwie kilka osobników, wtedy to rozpoczęto program reintrodukcji mieczyka.

Oprócz łąk trzęślicowych występują tutaj także inne siedliska związane z terenami silnie wilgotnych gleb jak łąki selernicowe (Cnidion dubii), na których notuje liczną florę w postaci rutewki wąskolistnej i turzycy wczesnej. W większości przypadków siedlisko to tworzy mozaikę o trudnych do rozróżnienia granicach. W północnych fragmentach oraz na obszarach bezpośrednio przy zastoinach wody występują siedliska szuwarowe z klasy Phragmitetea, stanowiące trawiaste szuwary, wielkoturzycowe szuwary a także siedliska z udziałem okazałych bylin dwuliściennych, głównie na mulistym podłożu. Dominującym gatunkiem są zarośla trzciny pospolitej, pałki szerokolistnej i manny mielec z dużym udziałem innych roślin m.in. jeżogłówka gałęzista, kropidło wodne, łączeń baldaszkowy, knieć błotna, strzałka wodna, szczaw lancetowaty i żabieniec babka-wodna. Występują tu także niewielkie płaty tataraku zwyczajnego. W pasie dobrze rozwiniętej roślinności strefowej, obejmującej pas szuwarów notuje się także gatunki przybrzeżne jak psianka słodkogórz, kosaciec żółty, jaskier ostry, przytulia błotna, tojeść bukietowa oraz pojedyncze okazy mieczyków dachówkowatych. Pomiędzy szuwarami a łąkami występują także rozdzielające je pasy roślinności siedlisk półnaturalnych lub częściowo naturalnych będących ziołoroślami ze związku Filipendulion ulmariae porastającymi wilgotne fragmenty wzdłuż wysięków wodnych i niewielkich kanałów. Stanowią one formę pośrednią, gdzie oprócz mozaiki gatunków łąk trzęślicowych i szuwarów notowany jest także czyściec błotny, kosaciec żółty, krwawnica pospolita, tojeść pospolita, tojeść bukietowa, przetacznik długolistny rutewka żółta, oraz liczne turzyce i trawy.

Obszary poddane sukcesji drzew stanowią większość powierzchni rezerwatu. Składają się głównie na sosny i świerki, oraz młodniki brzozowe. Z powodu słabo wykształconego runa leśnego, będącego głównie warstwą igliwia, w podszyciu rośnie niewiele cennych roślin. Głównie pospolite paprocie jak nerecznica, orlica czy paprotka zwyczajna, borówki, szczawik zajęczy, wrzosy i liczne gatunki mchów. W miejscach wilgotnych występują łęgi wierzbowo-topolowe (Salicetum triandro-viminalis), których drzewostan składa się głównie na topolę białą, wierzbę białą, i wierzbę kruchą. Dobrze rozwinięty podszyt składa się z licznych gatunków krzewów jak dereń świdwa, dziki bez czarny, trzmielina zwyczajna, czeremcha a także różne gatunki wierzb i młodych okazów topoli. W runie leśnym występują pospolite gatunki, typowe dla siedliska jak chmiel zwyczajny, nawłoć późna, pokrzywa zwyczajna, gwiazdnica pospolita, przytulia czepna, kielisznik zaroślowy i jasnota plamista. Miejscami siedliska te przechodzą w łozowiska wierzbowe będące młodszym stadium formowania się łęgów. W skład siedliska wchodzą m.in. młode okazy olchy czarnej, brzozy brodawkowatej, wierzby szarej i kruszyny pospolitej. Są one szczególnie dobrze rozprzestrzenione już poza obszarem rezerwatu w jego bezpośrednim sąsiedztwie.

Bagno zwyczajne (Ledum palustre), występuje w stosunkowo dużych kępach w wilgotniejszych miejscach rezerwatu, głównie w jego środkowej i zachodniej części.
Gnidosz rozesłany (Pedicularis sylvatica), ten półpasożyt występuje w niskich traworoślach, głównie w środkowej części rezerwatu oraz na łąkach wokół niego.
Konwalia majowa (Convallaria majalis), jeden z najliczniejszych gatunków roślin, posiadających kilkanaście subpopulacji rozlokowanych w większości leśnych fragmentów Łąki Sulistowickiej.
Kosaciec syberyjski (Iris sibrica), bardzo liczne kępy rosną na łące w południowej części, graniczącej ze szlakiem turystycznym. Poza tym pojedyncze osobniki rozlokowane na większości bezleśnych obszarów rezerwatu. Jest to jedna z najbardziej rozpoznawalnych roślin Łąki Sulistrowickiej, głównie dzięki ulokowaniu wzdłuż szlaków, gdzie część kosaćców kwitnie na tle Ślęży tworząc bardzo charakterystyczną panoramę, często uwiecznianą na zdjęciach przez turystów.
Kukułka plamista (Dactylorhiza maculata), stosunkowo rzadki gatunek na terenie województwa. W rezerwacie kwitnie głównie na północnych polanach w siedlisku łąki trzęślicowej, gdzie rośnie kilkanaście osobników.
Kukułka szerokolistna (Dactylorhiza majalis), jeden z rzadszych gatunków na terenie rezerwatu. Występujący tylko na kilku śródleśnych ekosystemach w północnej części. Znacznie częstsza poza granicami ochronnymi, w bliskim sąsiedztwie zabudowy mieszkalnej Sulistrowiczek.
Mieczyk błotny (Gladiolus palustris), jeden z najrzadszych krajowych gatunków, mający jedno znane stanowisko w obrębie Łąki Sulistrowickiej, na którym prowadzono reintrodukcję bulw namnożonych w kulturze In-vitro z nasion pobranych od sulistrowickich okazów. Niestety, gatunek często miesza się z mieczykiem dachówkowatym, tworząc liczne, ciężkie do zidentyfikowania mieszańce. W październiku 2019 rozpoczęto pierwszy etap reintrodukcji gatunku, który polegał na posadzeniu ponad 300 bulw na działce ewidencyjnej nr 932, obręb Sulistrowiczki. W kolejnym sezonie nasadzono następne 200 bulw. Monitoring w latach 2020-2022 wykazał utrzymującą się populację kwitnących osobników: lipiec 2020 r. – 159 kwitnących roślin; lipiec 2021 r. – 147 kwitnących roślin; czerwiec 2022 r. – 118 kwitnących roślin (RDOŚ Wrocław).
Mieczyk dachówkowaty (Gladiolus imbicatus), występuje na większości łąk w obrębie rezerwatu, głównie na zmiennowilgotnych łąkach trzęślicowych (Molinion). Populacja szacowana jest na kilkaset osobników.
Zimowit jesienny (Colchicum autuminale), jeden z niewielu kwitnących aspektów jakie można podziwiać jesienią w rezerwacie. Odnotowany na jednej łące trzęślicowej w północno-środkowej części rezerwatu, gdzie kwitnie kilkadziesiąt osobników. Gatunek rzadki.

Grzyby: Mykoflora rezerwatu nigdy nie była przedmiotem dostatecznych badań. Mimo tego występuje tutaj dość bogata szata grzybowa, z której najlepiej rozpoznany jest okratek australijski. Jest to gatunek obcego pochodzenia, który na obszarze Masywu Ślęży posiada najwięcej najlepiej zbadanych stanowisk, z których część notowana jest zarówno na terenie rezerwatu jak i w jego bezpośrednim sąsiedztwie. Z innych gatunków na terenie rezerwatu stwierdzono takie gatunki jak m.in. siedzuń sosnowy (gatunek rzadki, do 2014 r. chroniony), borowik ceglastopory, goździeńczyk grzebieniasty, podgrzybek czerwonawy (gatunek rzadki) oraz różne gatunki z rodzaju wodnicha, grzybówka, twardzioszek i koralówka.

Fauna: Oprócz bogatej szaty roślinnej, łąkę charakteryzuje także duże bogactwo świata zwierzęcego, w szczególności bezkręgowców. Wg DZPK, na terenie rezerwatu żyje prawie 50% krajowych gatunków pająków (w Polsce żyje łącznie ok. 700 gatunków). Do najcenniejszych należy tygrzyk paskowany i Cheiracanthium elegant, jest to niewielki, jadowity pająk, którego jedyne, znane w kraju stanowisko znajduje się właśnie tutaj. Na łące występuje także Ectoedemia viridissima, niewielki pluskwiak żerujący w środku liści. Łąka Sulistrowicka to jedyne znane stanowisko tego owada w Polsce.

Oprócz bezkręgowców, faunę rezerwatu reprezentują m.in. traszka górska, żaba trawna, sosnówka, czarnogłówka, świstunka, ryjówka malutka, sany, dziki, jelenie. Otwarte przestrzenie łąki stanowią nocne obszary łowów dla kilku krajowych nietoperzy, takich jak karlik malutki, nocek duży, gacek brunatny.

Zagrożenia: Bardzo duże. Paradoksalnie największym zagrożeniem dla rezerwatu było jego powołanie. Pierwotnie miejscowa ludność wypasała tu zwierzęta lub sama kosiła łąki w celach gospodarskich. Dzięki tym działaniom drzewa nie wkraczały na ten teren, dając możliwość egzystencji światłolubnym, łąkowym gatunkom. Po utworzeniu obszaru chronionego, zaprzestano koszenia łąk. Efektem było natychmiastowe wkroczenie drzew. Nie wiadomo dlaczego niemal przez pół wieku pozwalano drzewom zarastać łąkę. Obecnie zajmuje ona niecałe 5-6 hektarów z 26 jakie stanowi rezerwat. Proces rewitalizacji i „odchwaszczania” z drzew prowadzi się dopiero od kilku lat. W tym czasie niemal doszczętnie wyginął na terenie rezerwatu mieczyk błotny (na początku XXI wieku liczbę szacowano na około 40-50 egzemplarzy) i kukułka szerokolistna, która „przeniosła się” na sąsiednie łąki, nieobjęte ochroną. Całkowicie wyginął tojad, dzwonecznik wonny, kosatka kielichowata i dziewięciornik błotny.

Drugim dość istotnym czynnikiem są turyści i kolekcjonerzy. Ci pierwsi, zachodzą na łąkę nieświadomie. Ich łupem padają najczęściej kwiaty, oszczędzają oni całe rośliny. Co innego kolekcjonerzy. Ta grupa przyjeżdża celowo w dany rejon (w tym przypadku rezerwat) w celu wykopania konkretnych gatunków roślin. Czasem zabierają jeden, dwa egzemplarze. Czasem więcej. Są oni zmorą większości rezerwatów florystycznych (czytaj-przypadek obuwika na Górze Miłek).

Inne: W pobliżu samego rezerwatu istnieje kilka śródleśnych łąk, na które przeniosły się niektóre z sulistrowickich gatunków. Najbardziej zagrożona jest podmokła łąka z kosaćcem syberyjskim, kukułką i pełnikiem, znajdująca się pomiędzy źródliskiem „Źródło Życia”, parkiem weneckim a zabudowaniami Sulistrowiczek. Od wielu lat planowane jest powołanie użytku ekologicznego na terenie tej łąki, zwanym roboczo „Mieczyki Sulistrowickie”.

Wrażenia osobiste: Umiarkowanie negatywne. Rezerwat jest wzorcowym przykładem niewłaściwego podejścia odnośnie ochrony przyrody. Dawniej była to jedna z najcenniejszych i najbogatszych przyrodniczo łąk na terenie Sudetów. Pół wieku zaprzestania jakichkolwiek działań spowodowało nie tylko zarośnięcie drzewami większości terenu ale także zubożenie gatunkowe i ilościowe. Ocalałe rośliny najczęściej są nikłą pozostałością tego co było tutaj kilka dekad temu. Pełniki, zimowity, gółki czy goryczki ostały się na niewielkich płatach w niedostępnych odstępach rezerwatu, podczas gdy w pozostałej części królują monokultury traw i wierzbowych zakrzaczeń.

Przez część rezerwatu przebiega szlak, na którym jednak nie zobaczymy większości roślin znanych w rezerwacie. Gdzieniegdzie widoczne są kępy jałowców i goździków oraz kosaćców syberyjskich. Dodatkowym atutem irysów jest fakt ich kwitnienia na tle Ślęży, dzięki czemu są najczęściej fotografowanym roślinami na łące, a motyw ten jest często widoczny w umieszczonych na internecie zdjęciach. Najlepszym okresem do odwiedzenia rezerwatu jest początek maja i czerwca, kiedy możemy zobaczyć na szlaku większość ciekawych roślin. Dodatkowo na północy, poza chronionym obszarem, znajduje się duża łąka z licznymi rzadkimi roślinami. Można się na nią dostać od strony osiedla. Teoretycznie gmina proponuje powołanie użytku ekologicznego „Mieczyki Sulistrowickie” w celu ochrony łąki. Jednak na chwilę obecną kończy się tylko na planach.

Informacje praktyczne:

stosunkowo dobry dojazd, rezerwat znajduje się kilka minut spacerem od miejsc parkingowych m.in. przy Parku Weneckim
fragmenty rezerwatu są udostępnione do zwiedzania poprzez szlak turystyczny ciągnący się wzdłuż południowej granicy oraz ścieżkę dydaktyczną obejmującą zachodnie fragmenty łąk i zadrzewień
większość łąk z rzadkimi gatunkami zlokalizowana jest poza obszarem ścieżki i szlaku. Ze szlaków można podziwiać głównie pojedyncze gatunki jak kosaciec syberyjski, goździk pyszny, jałowiec pospolity i mieczyk dachówkowaty
część gatunków można podziwiać na niechronionych (a tym samym możliwych do zwiedzania) łąkach na północ od rezerwatu. W planach parku teren ten ma być objęty ochroną jako użytek ekologiczny o roboczej nazwie „Mieczyki Sulistrowickie”. Najwygodniej jest się dam dostać przez króciutką ulicę Pod Lasem, z której jest bezpośrednie wejście na łąki. Dodatkowo w olsach i brzezinach naokoło rezerwatu można spotkać rzadkiego i oryginalnego grzyba okratka australijskiego
w bezpośredniej bliskości znajdują się dwa pozostałe rezerwatu parku (Góra Ślęża i Góra Radunia) a także część z serii użytków ekologicznych chroniących paprocie serpentynowe. Poza tym w tzw. Parku Weneckim zlokalizowane jest kilka drzew o wymiarach pomnikowych
najlepsze przyrodniczo terminy do zwiedzania: koniec maja (kosaćce, pełniki, kukułki), lato (mieczyki, zimowity, goździki), jesień (goryczki, okratek)