Gatunki rzadkie

Gatunki rzadkie

Dolny Śląsk należy do terenów stosunkowo cennych przyrodniczo. Pomimo wielowiekowych przekształceń w środowisku, zarówno terenów nizinnych jak i górskich, region zachował wiele ciekawych i cennych gatunków roślin. Dolnośląska roślinność była kształtowana głównie przez czwartorzędowe zmiany klimatyczne, które w połączeniu ze zróżnicowanym ukształtowaniem terenu, bogatym układem geologicznym i glebowym przyczyniły się do rozwinięcia wielkiego bogactwa gatunków. Do najbardziej zróżnicowanych terenów należą Sudety, które w dużej mierzAe ominęły okres bardzo intensywnego rozwoju osadnictwa, w tym także rolnictwa i przemysłu. Obszary nizinne i podgórskie, w szczególności Nizina Śląska, Wzgórza Trzebnickie i Przedgórze Sudeckie, uległy bardzo silnej antropopresji. Miejscami rolnictwo praktycznie całkowicie wyeliminowało tereny leśne, ograniczając je do niewielkich kompleksów. Są to jednocześnie tereny najuboższe przyrodniczo, gdzie bioróżnorodność ostała się w dolinach rzek i na obszarach trudnych do zagospodarowania. Góry w dużej mierze uniknęły intensywnego rozwoju, który ograniczył się przede wszystkim do płaskich dolin i rozległych kotlin.


Działalność ludzka bardzo mocno dotknęła różnorodność dolnośląskiej przyrody. Wiele gatunków wyginęło jeszcze w XIX wieku, wiele rozpoczęło wymieranie w okresie międzywojennym lub tuż po wojnie. W dużej mierze przyczyniło się do tego zintensyfikowane rolnictwo, porzucenie naturalnego wypasu zwierząt gospodarskich, osuszanie torfowisk i mokradeł, wycinanie lasów oraz bardzo powszechna pinetyzacja (zastąpienie naturalnych lasów liściastych przez monokultury sosny lub świerka). Z tych i wielu innych powodów na terenie Dolnego Śląska wymarło wiele gatunków m.in. cibora żółta (Cyperus flavescens), jaskier iliryjski (Ranunculus illyricus), rozrzutka brunatna (Woodsia ilvensis), sasanka otwarta (Pulsatilla patens), sit czarny (Juncus atratus), turzyca strunowa (Carex chordorrhiza),  wierzba borówkolistna (Salix myrtilloides) i  zimoziół północny (Linnea borealis). Wg niektórych źródeł za wymarłe można uznać także kilka innych gatunków (głównie z powodu błędnego oznaczenia lub dużej dynamiki populacji), m.in. brzoza ojcowska (Betula x oycoviensis), goryczuszka bałtycka (Gentianella baltica, prawdopodobnie błędnie oznaczona), kosaciec bezlistny (Iris aphylla),  wełnianka delikatna (Eriophorum gracile), zaraza gałęzista (Orobanache ramosa)*¹ i zaraza niebieska (Orobanache purpurea)*¹.

Szczególnie dużą stratę stanowią gatunki, które miały na Dolnym Śląsku swoje jedyne znane stanowiska w kraju. Do takich gatunków należy:

  • czosnek grzebieniasty (Allium carinatum), uznawany do niedawna za wymarły (znany był tylko z okolic Kudowy Zdrój na Pogórzu Orlickim). W lipcu 2017 r. dr Lucjan Rutkowski odkrył stanowisko czosnku przy ul. Polnej w Toruniu.
  • czosnek sztywny (Allium strictum), znany jedynie z góry Ostrzycy na Pogórzu Kaczawskim.
  • dziurawiec nadobny (Hypericum pulchrum), mający 5 stanowisk (obecnie na żadnym nie jest potwierdzony.
  • leniec łąkowy (Thesium pyrenaicum) notowany w XIX i na początku XX w. z Sudetów Zachodnich, po roku 1934 r. gatunek nie został potwierdzony na żadnym stanowisku.
  • muchotrzew zbożowy (Spergularia segetalis), notowany tylko na Wzgórzach Dalkowskich.
  • pięciornik śląski (Potentilla silesiaca), występujący na Dolnym Śląsku oraz w południowej Wielkopolsce, wymarły prawdopodobnie już pod koniec XIX wieku.

Do grupy roślin, które wybitnie ucierpiały na wskutek niekorzystnych zmian jest rodzina storczykowatych. Na terenie województwa wymarło wiele gatunków. M.in. storczyk błotny (Orchis palustris), storczyk cuchnący (Orchis coriophora), koślaczek stożkowaty (Anacamptis pyramidales), kręczynka jesienna (Spiranthes spiralis), lipiennik Loesela (Liparis loeselii)*², storzan bezlistny (Epipogium aphyllum)*² czy miodokwiat krzyżowy (Herminium monorchis). Drugie tyle posiada zaledwie jedno-dwa stanowiska lub ich status jest obecnie nieznany (brak oficjalnych dawnych na temat aktualnego występowania, jednak nie zostały jeszcze uznane za wymarłe).

  • ¹* – rodzaj zaraza (Orobanache) ze względu na częste pojawianie się i zanikanie stanowisk ma bardzo zmienną mapę występowania. Status danego gatunku zawsze może ulec zmianie.
  • *² – od kilku dekad nie było potwierdzonych stanowisk tych dwóch gatunków a jedynie mgliste wzmianki o możliwości występowania, gdzieś w gminie Brzeg Dolny (lipiennik) lub Górach Kaczawskich (storzan). W 2022 r. odnaleziono po jednym nowym stanowisku lipiennika i storzanu na Dolnym Śląsku.

Warto także wspomnieć dolnośląskie, a raczej sudeckie, endemity i subendemity. Są to rośliny, których wszystkie znane stanowiska ograniczają się do Sudetów lub ich pojedynczych pasm. Wg Z.Mirek i H. Piękoś-Mirkowa, na terenie Sudetów występują 33 endemity, w tym:

  • 4 endemity ogólnosudeckie
  • 25 endemitów Karkonoszy (głównie rośliny z rodzaju jastrzębiec Hieracium)
  • 2 endemity Sudetów Zachodnich
  • po 1 endemicie dla Sudetów Wschodnich i Pasma Śnieżnika

KARKONOSZE

Pomimo epoki masowego wymierania, wielu gatunkom udało się przetrwać, głównie w trudniej dostępnych i niegościnnych terenach, których nie opłacało się zagospodarować. Do najcenniejszych miejsc należą korony Sudetów jakimi są Karkonosze. Wybitnie niegościnne ze względów wysokościowych, ukształtowania i klimatu pozwalały przetrwać wielu wysokogórskim i górskim gatunkom roślin, w tym endemitom oraz reliktom glacjalnym. Zachowały się one w piętrze subalpejskim i alpejskim, głównie w całej serii kotłów (Kocioł Łomniczki, Kocioł Małego i Wielkiego Stawu, Śnieżne Kotły) a także na licznych torfowiskach oraz na Śnieżce. Dzięki częściowej izolacji od innych wysokogórskich pasm, wytworzyła się tutaj liczna grupa endemitów i subendemitów.

Endemity karkonoskie:

  • biedrzeniec mniejszy skalny (Pimpinella saxifraga subsp. rupestris), podgatunek biedrzeńca mniejszego, który występuje wyłącznie na naskalnych zbiorowiskach i piargach w Małym Śnieżnym Kotle.
  • dzwonek karkonoski (Campanula bohemica), kilkanaście stanowisk rozsianych jest na całej powierzchni parku, głównie w okolicy Hali Szrenickiej, Śnieżnych Kotłów i na Polanie. Gatunek priorytetowy o znaczeniu wspólnotowym, wymagający wyznaczenia obszaru Natura 2000.
  • gnidosz sudecki (Pedicularis sudetica), pojedyncze stanowiska stwierdzone w otoczeniu źródlisk i torfowisk przejściowych w piętrze subalpejskim, wokół Kotłów Małego i Wielkiego Stawu oraz na Równi pod Śnieżką. Gatunek priorytetowy o znaczeniu wspólnotowym, wymagający wyznaczenia obszaru Natura 2000.
  • jarząb sudecki (Sorbus sudetica), na chwilę obecną takson podawany tylko z czeskiej części Karkonoszy.
  • jastrzębiec (Hieracium spp.), notuje się kilkanaście endemicznych gatunków rozsianych w różnych częściach pasma (szczegóły w sekcji o Jastrzębcach pod koniec artykułu).
  • mniszek karkonoski (Taraxacum alpestre), stwierdzony na szczycie Śnieżki oraz w Śnieżnych Kotłach.
  • mokrzyca Minuartia corcontica, gatunek notowany tylko po czeskiej stronie na Studniční hora (w kotłach polodowcowych Čertova zahrádka i Čertova rokle), nieposiadający polskiej nazwy. Czeska nazwa to kuřička krkonošská (w wolnym tłumaczeniu mokrzyca karkonoska).
  • pierwiosnek lekarski (Primula elatior subsp. corcontica) znany z jednego stanowiska w Małym Śnieżnym Kotle.
  • przywrotnik karkonoski (Alchemilla corcontica)
  • skalnica darniowa bazaltowa (Saxifraga moschata subsp. bazaltica), podgatunek skalnicy darniowej występujący tylko na Żyle Bazaltowej w Małym Śnieżnym Kotle.
  • świerzbnica polna (Knautia arvensis subsp. pseudolongifolia), podgatunek notowany po czeskiej stronie w Velkou i Malou Kotelní jámou.
  • świetlik karkonoski (Euphrasia corcontica), gatunek o wątpliwej taksonomii, stwierdzony na Śnieżce i po czeskiej stronie na Rudníku.
  • turzyca Carex serotina subsp. pseudoscandinavica, podgatunek notowany tylko po czeskiej stronie.

Gatunki występujące w Polsce tylko w Karkonoszach:

  • kukułka sudecka (Dactylorhiza sudetica), gatunek o dyskusyjnej przynależności systematycznej.
  • przytulia sudecka (Galium sudeticum), endemit Masywu Czeskiego. Gatunek priorytetowy o znaczeniu wspólnotowym, wymagający wyznaczenia obszaru Natura 2000.
  • różanecznik alpejski (Rhododendron ferrugineum), pierwotnie uznawany za gatunek obcy nasadzony przez człowieka. Obecne badania genetyczne potwierdziły rodzimy charakter karkonoskiej populacji stanowiącej oderwane stanowisko od zwartego zasięgu.
  • rzeżucha rezedolistna (Cardamine resedifolia)
  • skalnica naprzeciwlistna (Saxifraga oppositifolia)
  • skalnica śnieżna (Saxifraga nivalis) – relikt polodocowy.
  • świetlik maleńki (Euphrasia minima)
  • turzyca patagońska (Carex magellanica)
  • wierzba dwubarwna (Salix bicolor)

Gatunki występując na Dolnym Śląsku tylko w Karkonoszach:

  • czosnek siatkowaty (Allium victorialis)
  • czosnek syberyjski (Allium sibiricum)
  • gęsiówka alpejska (Arabis alpina), występuje jedynie na Żyle Bazaltowej, gdzie rośnie ok. 30 osobników.
  • gółka wonna (Gymnadenia odoratissima)
  • jeżogłówka pokrewna (Sparganium angustifolium), znana tylko z jedynego stanowiska w Małym Stawie. Relikt glacjalny.
  • kuklik górski (Geum montanum)
  • lilijka alpejska (Lloydia serotina)
  • macierzanka halna (Thymus alpestris)
  • naradka tępolistna (Androsace obtusifolia), gatunek od dawna niepotwierdzony. Prawdopodobnie wyginęła.
  • niebielistka trwała (Sweertia perennis)
  • niezapominajka alpejska (Myosotis alpestris)
  • pierwiosnka maleńka (Primula minima)
  • poryblin jeziorny (Isoëtes lacustris), jedyne górskie stanowisko w kraju będące reliktem polodowcowym.
  • przetacznik alpejski (Veronica alpina)
  • przetacznik stokrotkowy (Veronica bellidioides), gatunek uznany za wymarły, choć na atlas-roslin.pl są zamieszczone zdjęcia z lokalizacją podpisaną jako Karkonosze.
  • przewrotnik Alchemilla ursina, gatunek nowy dla flory Karkonoszy i Polski (Kwiatkowski 2008).
  • rozrzutka alpejska (Woodsia alpina), poza Karkonoszami występuje jedynie na 3 stanowiskach w Tatrach.
  • różeniec górski (Rhodiola rosea)
  • sasanka alpejska (Pulsatilla alpina)
  • skalnica mchowata (Saxifraga bryoides)
  • sit skucina (Juncus trifidus)
  • szarota drobna (Gnaphalium supinum)
  • widlicz (widłak) alpejski (Diphasiastrum alpinum)
  • widlicz (widłak) Isslera (Diphasiastrum issleri)
  • wierzba lapońska (Salix lapponum) – relikt polodowcowy.
  • wierzba zielna (Salix herbacea) – relikt polodowcowy.
  • zawilec narcyzowy (Anemone narcissiflora)

SUDETY ZACHODNIE I POGÓRZE ZACHODNIOSUDECKIE

Te dwa makroregiony Sudetów charakteryzuje stosunkowo silna antropopresja. Tereny o łagodnym ukształtowaniu zostały zajęte przez pola oraz duże ośrodki miejskie, podczas gdy górskie lasy w większości przekształcono na monokultury świerkowe. Pomimo dużych zmian, jest to miejsce występowania bogatej flory, głównie za sprawą dużych areałów z podłożem wapiennym stanowiącym swoisty rezerwuar bioróżnorodności. Na tle regionu szczególnie wybijają się tereny Karkonoszy i Gór Izerskich, które ze względu na wysokość nie zostały zabudowane lub przekształcone w użytki rolne.

Gatunki występujące w Polsce tylko tutaj:

  • cyklamen purpurowy (Cyclamen purpureum), notowany na jedynym stanowisku w Polsce na terenie rezerwatu Góra Miłek w Górach Kaczawskich. Populacja silnie zagrożona i malejąca w szybkim tempie.
  • rozchodnik owłosiony (Sedum villosum), znany tylko z okolic miejscowości Jarkowice u podnóża Karkonoszy.
  • włosocień delikatny (Vandenboschia speciosa), notowany na dwóch stanowiskach na Pogórzu Kaczawskim i Pogórzu Izerskim (obecnie stanowisko w drugiej lokacji uznaje się na wymarłe). Gatunek niepriorytetowy o znaczeniu wspólnotowym, wymagający wyznaczenia obszaru Natura 2000.
  • zmienka górska (Cryptogramma crispa), występuje jedynie w Karkonoszach (Kocioł Łomniczki, Śnieżne Kotły, Kotki) oraz na Wysokim Kamieniu w Górach Izerskich.

Gatunki występujące w regionie tylko tutaj:

  • dwulistnik pszczeli (Ophrys apifera), jedno stanowisko odnaleziono w 2021 r. w Górach Kaczawskich, jest to druga znana populacja tego gatunku w kraju.
  • goryczka trojeściowa (Gentiana asclepiadea), populacje znane tylko z najwyższych pasm Sudetów Zachodnich (Karkonosze, Góry Izerskie, Rudawy Janowickie)
  • irga czarna (Cotoneaster niger), stwierdzona tylko w Dolinie Bobru w okolicach miasta Wleń
  • języcznik zwyczajny (Phyllitis scolopendrium), występuje jedynie na Pogórzu Kaczawskim, gdzie chroniony jest w rezerwacie Wąwóz Myśliborski. W XXI w. odkryto nowe stanowiska u podnóża Karkonoszy i Borach Dolnośląskich, prawdopodobnie o pochodzeniu antropogenicznym.
  • kłokoczka południowa (Staphylea pinnata), stwierdzona obecnie tylko w Górach Kaczawskich.
  • malina moroszka (Rubus chamaemorus). relikt polodowcowy, występujący tylko w Karkonoszach i Górach Izerskich.
  • ożanka pierzastosieczna (Teucrium botrys), notowana na wapiennych i dolomitowych skałach w Górach Kaczawskich.
  • perłówka siedmiogrodzka (Melica transsilvanica), notowana tylko na pojedynczych stanowiskach w Górach i na Pogórzu Kaczawskim, m.in. w rezerwacie Wąwóz Lipa. Najnowsze badania genetyczno-morfologiczne wykazały, że bliski krewny, perłówka orzęsiona, została błędnie rozpoznana i wszystkie krajowe populacje tego gatunku to tak naprawdę perłówka siedmiogrodzka. W efekcie areał występowania poszerzył się o inne rejony Sudetów (Krzyżowa Góra na Wzgórza Strzegomskich czy okolice Ożarów w Sudetach Środkowych).
  • przewiercień długolistny (Bupleurum longifolium), notowany w Karkonoszach i Górach Izerskich.
  • storczyk purpurowy (Orchis purpurea), do początków XXI w. gatunek nienotowany w Sudetach i generalnie zachodniej Polsce. W 2022 r. odnaleziono populacje w Górach Kaczawskich.
  • wełnianeczka alpejska (Baeothryon alpinum), występuje wyłącznie w Karkonoszach i Górach Izerskich.
  • wełnianeczka darniowa (Trichophorum cespitosum), występuje wyłącznie w Karkonoszach i Górach Izerskich.
  • widliczka ostrozębna (Selaginella selaginoides), występuje wyłącznie w Karkonoszach i Górach Izerskich.
  • wszewłoga górska (Meum athamanticum), stanowiska rozlokowane w wyższych partiach Sudetów Zachodnich, niektóre źródła podają jej występowanie także z Gór Orlickich.
  • zaraza wielka (Orobanche elatior), pojedyncze stanowiska rozlokowane na Ziemi Kłodzkiej (Krowiarki, Pogórze Orlickie). Najnowsze inwentaryzacje przyrodnicze wykazały nowe stanowisko w Dolinie Baryczy koło wsi Kaszowo.

SUDETY WSCHODNIE I ŚRODKOWE

W przypadku opisywanych dwóch makroregionów Sudetów, największa bioróżnorodność pod względem gatunków rzadkich i wymierających niemal w całości obejmuje Ziemię Kłodzką, często błędnie nazywaną także jako Kotlina Kłodzka. Zawdzięcza to licznym glebom wapiennym oraz stosunkowo niskiemu stopniu urbanizacji. Nie było w tym regionie bogatych pokładów węgla a więc powiat kłodzki w dużej mierze ominą bum gospodarczy jaki dotkną okolice Wałbrzycha, gdzie rozległe obszary zostały zagospodarowane pod miasta i pola. Tereny leśne Ziemi Kłodzkiej, mimo że w dużej mierze przekształcone, wciąż cechuje wysokie bogactwo roślin. Jest to szczególnie widoczne w Górach Orlickich, Paśmie Krowiarek oraz na obszarze ciągnącym się od kopuły Śnieżnika po Dolinę Kleśnicy. Na tle innych pasm sudeckich obszar Sudetów Wschodnich opisywany jest jako swoisty łącznik pomiędzy Sudetami i Karpatami, gdzie na pojedynczych stanowiskach notowane są gatunki typowo karpackie.

Gatunki występujące w Polsce tylko tutaj:

  • dzwonek brodaty (Campanula barbata), w kraju notowany tylko z podszczytowych partii Śnieżnika i okolic Puszczy Śnieżnej Białki. Jeden z najrzadszych składników dolnośląskiej flory, którego liczebność oscyluje w granicach kilku-kilkunastu kwitnących okazów.
  • goryczuszka czeska (Gentianella bohemica), posiadająca trzy stanowiska na terenie Gór Stołowych oraz Gór i Pogórza Orlickiego. Gatunek priorytetowy o znaczeniu wspólnotowym, wymagający wyznaczenia obszaru Natura 2000.
  • jastrzębiec śnieżnicki (Hieracium nivimontis), endemit występujący na kopule Śnieżnika.
  • kukułka plamista (Dactylorhiza maculata subsp. averyanovii), podgatunek odkryty w 1989 r. na Torfowisku pod Zieleńcem. Jest to obecnie jedyne znane miejsce występowania tego taksonu w Polsce.
  • skalnica zwodnicza (Saxifraga sponhemica), notowana na zboczach Rogowej Kopy w Górach Stołowych, teren parku narodowego.

Gatunki występujące w regionie tylko tutaj:

  • driakiew lśniąca (Scabiosa lucida), gatunek karpacki, notowany w dolinie Kleśnicy na skale Pulinka.
  • gnidosz błotny (Pedicularis palustris), znany tylko z pojedynczych stanowisk z Gór Orlickich.
  • kruszczyk Greutera (Epipactis greuteri), gatunek stosunkowo niedawno rozpoznany w Polsce, odnaleziony w Górach Stołowych.
  • ostróżka wyniosła (Delphinium elatum), dawniej występowała w kilku pasmach górskich Sudetów, obecnie stwierdzona wyłącznie z Doliny Kleśnicy.
  • owsica spłaszczona (Avenula planiculmis), gatunek karpacki, notowany na Śnieżniku.
  • rogownica źródlana (Cerastium fontanum), gatunek notowany w dolinie Kleśnicy.
  • pięciornik Potentilla ×subarenaria, stwierdzony na Wapniarce.
  • pszeniec Herbicha (Melampyrum herbichii), gatunek karpacki, notowany na Śnieżniku.
  • rzeżucha trójlistkowa (Cardamine trifolia)
  • sesleria tatrzańska (Sesleria sadleriana), gatunek karpacki, notowany w dolinie Kleśnicy.
  • storczyca kulista (Traunsteinera globosa), pojedyncze populacje znane z zachodniej części Ziemi Kłodzkiej (Góry Stołowe, Góry Orlickie).
  • storczyk kukawka (Orchis militaris), stwierdzony w nieczynnym kamieniołomie na Masywie Śnieżnika.
  • storzan bezlistny (Epipogium aphyllum), przez ponad 100 lat nie było potwierdzonych stanowisk tego gatunku po polskiej stronie Sudetów. W 2022 r. odnaleziono stanowisko w Masywie Śnieżnika na terenie rezerwatu Wodospad Wilczki.
  • szczwoligorz tatarski, szczwoligorz pochwiasty (Conioselinum vaginatum), notowany na kopule Śnieżnika.
  • szelężnik wysokogórski  (Rhinanthus alpinus), gatunek karpacki, notowany na Śnieżniku.
  • tajęża jednostronna (Goodyera repens), jedyne znane stanowisko znajduje się na Piekielnej Górze w Górach Stołowych.
  • tłustosz pospolity (Pinguicula vulgaris), pojedyncze populacje znane są z zachodniej części Gór Orlickich. W 2 dekadzie XXI w. odnaleziono niewielką populację na terenie Karkonoszy w Sudetach Zachodnich.
  • wyblin jednolistny (Malaxis monophyllos), gatunek podawany z doliny Kleśnicy, jednak od wielu lat nie był odnotowywany.
  • zawilec wielkokwiatowy (Anemone sylvestris), notowany wyłącznie z Pasma Krowiarek.

SUDETY (całe pasmo)

Gatunki występujące w Polsce tylko w Sudetach:

  • tojad sudecki (Aconitum callibotryon, A.plicatum ), występuje w najwyższych partiach Sudetów, m.in. Masyw Śnieżnika, Karkonosze, Góry Orlickie i Góry Izerskie. Endemit środkowoeuropejski.
  • tojad sudecki gruczołowy (Aconitum plicatum ssp. sudeticum), endemit ogólnosudecki.
  • mieczyk błotny (Gladiolus palustris), gatunek  niepriorytetowy o znaczeniu wspólnotowym, wymagający wyznaczenia obszaru Natura 2000, naturalne stanowisko notowane obecnie tylko na Masywie Ślęży, poza tym introdukowany w kilku miejscach w zachodniej Polsce
  • perłówka orzęsiona (Melica ciliata), gatunek notowany w Polsce tylko z 3 stanowisk w Sudetach (Ożary, Nowa Ruda-Dzikowiec i Góra Grodzik k. Mysłowa). Najnowsze prace wykluczają występowania tego gatunku na Dolnym Śląsku a więc i w kraju.
  • zanokcica ciemna (Asplenium adiantum-nigrum), notowana na pojedynczych stanowiskach na Masywie Ślęży a także w Górach Kaczawskich i Górach Sowich.
  • zanokcica klinowata (Asplenium cuneifolium), gatunek stwierdzony na kilku stanowiskach w Sudetach, przy czym główne centrum występowania przypada na Masyw Ślęży.
  • zanokcica kończysta (Asplenium onopteris), gatunek o wątpliwym występowaniu, podawana z Masywu Ślęży.
  • zanokcica serpentynowa (Asplenium adulterinum), gatunek  niepriorytetowy o znaczeniu wspólnotowym, wymagający wyznaczenia obszaru Natura 2000, notowana na Masywie Ślęży, Masywie Śnieżnika a także w Górach Kaczawskich.

NIZINY I WAŁ TRZEBNICKI

Pozostałe tereny Dolnego Śląska nie wyróżniają się zbytnio pod względem endemitów, reliktów czy gatunków notowanych tylko tutaj. Tereny nizinne, dzięki płaskiemu ukształtowaniu nie tworzą ciężkich do przebycia barier i tym samym są stosunkowo jednolite gatunkowo na całym swoim obszarze. Różnice tworzą się głównie, gdy niziny są na tyle rozległe, że swoim zasięgiem obejmują różne strefy klimatyczne lub gdy zostają przecięte barierami geograficznymi (góry, morze). Na Dolnym Śląsku nie ma wielkich barier i z tego względu na nizinie posiada on florę zbliżoną do pozostałych województw. Wyjątkiem mogą tu być gatunki, które osiągają w regionie granicę swojego zasięgu występowania. Do najważniejszych należy

  • pajęcznica liliowata (Anthericum liliago) osiągająca granicę południowo-wschodnią (obecnie prawdopodobnie wymarła w województwie).
  • trzmielina brodawkowana (Euonymus verrucosa) osiągająca granicę zachodnią.
  • zdrojówka rutewkowata (Isopyrum thalictroides), osiągająca granicę zachodnią,
  • pięciornik wiosenny (Potentilla neumanniana), osiągający granicę wschodnią
  • pokrzyk wilcza jagoda (Atropa belladonna) osiągający granicę północną.
  • przenęt purpurowy (Prenanthes purpurea) osiągające północną granicę.
  • mącznica lekarska (Arctostaphylos uva-ursi) osiągająca granicę południową.

Gatunki występujące w Polsce tylko na Dolnym Śląsku:

  • dichostylis Michela (Dichostylis micheliana), stwierdzona w dolinie Odry na wysokości Głogowa.
  • koleantus delikatny (Coleanthus subtilis), występuje na Stawach w Borowej i Stawach Milickich. Gatunek  niepriorytetowy o znaczeniu wspólnotowym, wymagający wyznaczenia obszaru Natura 2000.
  • pięciornik płonny (Potentilla sterilis), gatunek stwierdzony tylko na Wale Trzebnickim i w okolicach Otmuchowa. W 2022 r. odnaleziono nowe stanowisko na terenie Jeleniej Góry.
  • rogownica lepka (Cerastium dubium), podawana z jednego stanowiska na Przedgórzu Sudeckim, niepotwierdzone dane mówią także o występowaniu na terenie wrocławskich Pól Irygacyjnych.
  • turzyca Reichenbacha (Carex pseudobrizoides), gatunek podawany głównie z Borów Dolnośląskich .
  • uwroć wodna (Crassula aquatica), gatunek do niedawna uważany za wymarły w kraju, obecnie stwierdzona w rezerwacie Stawy Milickie.
  • włosienicznik pędzelkowaty (Batrachium penicillatum), notowany na 14 stanowiskach (Nizina Śląska, Ziemia Kłodzka, Bory Dolnośląskie).

Gatunki mające areał występowania w Polsce głównie na Dolnym Śląsku:

  • brzoza omszona karpacka (Betula pubescens. ssp. carpatica), występuje tylko w Karkonoszach, Górach Stołowych, Rudawach Janowickich i Tatrach.
  • chaber perukowy (Centaurea pseudophrygia), stosunkowo rzadki gatunek notowany wyłącznie z Polski płd-zach (Sudety, Wyżyna Śląsko-Małopolska)
  • ciemiernik zielony (Helleborus viridis), antropofit stwierdzony głównie na terenie Dolnego Śląska (Góry Kaczawskie, Góry Stołowe).
  • fiołek drobny (Viola pumila), rzadki gatunek notowany głównie w dolinie Odry oraz na kilku stanowiskach w północnej i środkowej Polsce.
  • gałuszka kulecznica (Pilularia globulifera), gatunek stwierdzony pierwotnie tylko na pograniczu dolnośląskiego i lubuskiego (okolic Chocianowa), obecnie także w Kotlinie Oświęcimskiej.
  • goryczuszka polna (Gentianella campestris), notowana głównie na Dolnym Śląsku oraz Pomorzu Zachodnim.
  • groszek bezlistny (Lathyrus aphaca), efemerofit znany głównie z terenów Dolnego Śląska i pojedynczych stanowisk w innych częściach Polski.
  • groszek kosmatostrąkowy (Lathyrus hirsutus), gatunek rzadki w skali kraju, notowany głównie na Górnym i Dolnym Śląsku.
  • groszek liściakowy (Lathyrus nissolia), poza Dolnym Śląskiem posiada pojedyncze lokacje w innych częściach kraju.
  • kruszczyk Muellera (Epipactis muelleri), notowany głównie w Górach Kaczawskich, poza tym Góry Orlickie i Pieniny.
  • kruszczyk połabski (Epipactis albensis), poza Dolnym Śląskiem także na pojedynczych stanowiskach w południowej części kraju.
  • krwawnica wąskolistna (Lythrum hyssopifolia), notowana głównie na Dolnym Śląsku, poza tym rzadko na południu i w centrum kraju.
  • lindernia mułowa (Lindernia procumbens), poza Dolnym Śląskiem notowana na pojedynczych stanowiskach w południowej Polsce.
  • nadbrzeżyca nadwodna (Corrigiola litoralis), stwierdzona tylko na 4 stanowiskach, z czego 3 na Dolnym Śląsku i jedno w Wielkopolsce.
  • nadwodnik sześciopręcikowy (Elatine hexandra), notowany na ok. 40 stanowiskach, z czego część notowana jest w Borach Dolnośląskich i Karkonoszach.
  • ponikło wielołodygowe (Eleocharismulticaulis), występuje jedynie na Dolnym Śląsku pomiędzy Odrą, Bobrem i Nysą Łużycką oraz na 1 stanowisku koło Białogóry (Pomorze Gdańskie).
  • przytulia hercyńska, p. skalna (Galium saxatile), notowana głównie w Sudetach, poza tym pojedyncze stanowiska na Pomorzu Gdańskim, Górnym Śląsku i Podhalu.
  • przytulia stepowa (Galium valdepilosum), występuje tylko na dwóch stanowiskach w Sudetach oraz na Wyżynie Miechowskiej.
  • przytulia szorstkoowockowa (Galium pumilum), poza Śląskiem jedynie kilka pojedynczych stanowisk  w innych częściach kraju.
  • pszeniec grzebieniasty (Melampyrum cristatum), poza Doliną Odry notowany także na pojedynczych stanowiskach w innych częściach kraju.
  • rdestnica podługowata (Potamogeton polygonifolius), stwierdzona na kilku stanowiskach w Borach Dolnośląskich, poza tym kilka pojedynczych stanowisk znanych jest także na Pomorzu.
  • sosna drzewokosa (Pinus ×rhaetica), oprócz Sudetów i Borów Dolnośląskich, stwierdzona także na Podhalu.
  • stokłosa gałęzista (Bromus ramosus), rzadki gatunek stwierdzony głównie w Sudetach oraz na kilkunastu pojedynczych stanowiskach w zachodniej Polsce.
  • szafirek miękkolistny (Muscari comosum), poza Dolnym Śląskiem także w pozostałych fragmentach Śląska, na Ponidziu i Lubelszczyźnie.
  • śledziennica naprzeciwlistna (Chrysosplenium oppositifolium), notowana tylko na Dolnym Śląsku oraz pojedynczo na Pomorzu Zachodnim.
  • śniedek cienkolistny (Ornithogalum collinum), notowany głównie na Śląsku i w Małopolsce.
  • śnieżyca wiosenna (Leucojum vernum), poza Dolnym Śląskiem także w Bieszczadach, pozostałych fragmentach Śląska i w południowej Wielkopolsce.
  • turzyca Bueka (Carex buekii), gatunek uznawany do niedawna za wymarły, obecnie odnaleziony w Sudetach, na dolnośląskim odcinku Odry oraz na kilku pojedynczych stanowiskach w innych rejonach Polski.
  • turzyca tęga (Carex bigelowii subsp. rigida), poza Sudetami także w Tatrach.
  • ułudka leśna (Omphalodes scorpioides), mająca główne centrum występowania w Polsce południowo-zachodniej (głównie Sudety) oraz na pojedynczych stanowiskach w innych regionach kraju.
  • wyka pannońska (Vicia pannonica), kenofit notowany głównie na Dolnym Śląsku oraz na pojedynczych stanowiskach w innych regionach zachodniej Polski.
  • zdrojek błyszczący (Montia fontana), gatunek występuje obecnie niemal wyłącznie na Śląsku (głównie w Sudetach) oraz na kilku pojedynczych stanowiskach w innych regionach kraju,
  • żywiec dziewięciolistny (Dentaria enneaphyllos), główne centrum krajowego występowania notowane jest w Sudetach.

JASTRZĘBCE (Hieracium)

Jest to jeden z najbardziej zróżnicowanych rodzajów roślin, który liczy od 3 do nawet 10 tysięcy gatunków (zależnie od uznania międzynarodowego lub lokalnego). W Polsce rośnie kilkadziesiąt gatunków, w tym wiele endemicznych lub skrajnie rzadkich, znanych z zaledwie kilku stanowisk. Ich systematyka i klasyfikacja jest bardzo zmienna i różne źródła podają różną liczbę gatunków, często łącząc jedne gatunki lub dzieląc inne. Na chwilę obecną nie jesteśmy w stanie dokładnie określić liczby jastrzębców występujących w kraju lub na Dolnym Śląsku albowiem różne prace podają skrajne informacje, m.in. wymieniają gatunki, o których w ogóle nie wspominają inne prace. Wg opracowania ekofizjografii dla WBU, na Dolnym Śląsku występują 24 gatunki endemiczne, w tym przynajmniej dwa stwierdzono na kopule Śnieżnika a kilkanaście innych na terenie Karkonoszy. Do listy endemicznych lub rzadkich jastrzębców na Dolnym Śląsku należą (lista niepełna):

Endemity karkonoskie:

  • jastrzębiec atramentowy (Hieracium atramentarium)
  • jastrzębiec blady (Hieracium schmidtii)
  • jastrzębiec cienisty† (Hieracium umbrosum), gatunek prawdopodobnie błędnie oznaczony.  Jest to synonim dla Hieracium albinum (Kwiatkowski 2008)
  • jastrzębiec czerwonawy† (Hieracium rubrum), gatunek prawdopodobnie wymarły.
  • jastrzębiec Englera (Hieracium engleri), jest to takson zbiorowy grupy Hieracium carpaticum agg. (Hcaesium ≥ H. prenanthoides), który w Karkonoszach reprezentowany jest przez subendemit sudecki.
  • jastrzębiec jurajski (Hieracium jurassicum), takson zbiorowy którego jedynym przedstawicielem we florze czeskich i polskich Karkonoszy jest Hieracium pseudalbinum
  • jastrzębiec karkonoski (Hieracium corconticum)
  • jastrzębiec łabski† (Hieracium albinum), prawdopodobnie wymarły po polskiej stronie (Szeląg 2003)
  • jastrzębiec Marii Bornmüller† (Hieracium mariae-bornmuelleriae), gatunek notowany w przeszłości z Kotła Łomniczki, współcześnie nie potwierdzony (Szeląg 2003). Jest to takson wielokrotnie wymieniany w opracowaniach o polskich endemicznych roślinach, jednak nie ma on do końca wyjaśnionej pozycji systematycznej (Kwiatkowski 2008)
  • jastrzębiec onosmowaty (Hieracium onosmoides)
  • jastrzębiec ostrolistny (Hieracium apiculatum)
  • jastrzębiec Rohleny (Hieracium rohlenae)
  • jastrzębiec ryfejski (Hieracium riphaeum)
  • jastrzębiec skalnicowaty (Hieracium saxifragum)
  • jastrzębiec zębatolistny (Hieracium glandulosodentatum)

Jastrzębce występujące tylko na Dolnym Śląsku:

  • jastrzębiec długorozłogowy (Hieracium macrostolonum), pojedyncze lokacje w Górach Izerskich, Karkonoszach i na Śnieżniku
  • jastrzębiec izerski (Hieracium iseranum), pojedyncze stanowiska w górach i w dolinie Odry
  • jastrzębiec karpacki (Hieracium carpaticum)
  • jastrzębiec kosmaczkokwiatowy (Hieracium piloselliflorum), na terenie kraju tylko w Sudetach Wschodnich
  • jastrzębiec modry (Hieracium caesium)
  • jastrzębiec Obornego (Hieracium obornyanum)
  • jastrzębiec omanowaty (Hieracium inuloides), stwierdzony w Karkonoszach i na kopule Śnieżnika
  • jastrzębiec przenętowy, dwa endemiczne podgatunki: Hieracium prenanthoides subsp. fiekii i subsp. pseudofiekii
  • jastrzębiec rozłogowaty (Hieracium flagellariforme)
  • jastrzębiec rurkokwiatowy (Hieracium sudetotubulosum), endemit Karkonoszy i Gór Izerskich, stwierdzony niedawno także na Szczelińcu Wielkim w Górach Stołowych (Szeląg 2014)
  • jastrzębiec Schulstera (Hieracium schulsteri)
  • jastrzębiec sudecki (Hieracium pulmonarioides), na terenie kraju tylko w Sudetach Wschodnich
  • jastrzębiec szczeciniasty (Hieracium rothianum)
  • jastrzębiec śnieżnicki (Hieracium nivimontis), endemit Śnieżnika
  • jastrzębiec wątpliwy (Hieracium dubium), pojedyncze stanowiska w górach i w Dolinie Odry. Wymarły w Karkonoszach.
  • jastrzębiec wczesny (Hieracium glaucinum), na terenie kraju tylko w Sudetach Wschodnich
  • jastrzębiec Zizy (Hieracium zizianum)
  • jastrzębiec żmijowcowaty (Hieracium echioides)
  • Hieracium atrellum, nowy takson dla flory polskiej podany przez Chrtka jun. (1994)
  • Hieracium canescens, gatunek całkowicie wymarły (Szeląg 2003)
  • Hieracium wimmeri, gatunek notowany w Karkonoszach i na Masywie Śnieżnika (Szeląg 2011).

Jastrzębce występujące głównie na Dolnym Śląsku:

  • jastrzębiec alpejski (Hieracium caesium), poza Sudetami także w Tatrach i Pieninach.
  • jastrzębiec czarniawy (Hieracium nigrescens), poza Karkonoszami i Śnieżnikiem, stwierdzony w na kilku stanowiskach w Tatrach i na Babiej Górze.
  • jastrzębiec elegancki (Hieracium scitulum), gatunek prawdopodobnie błędnie oznaczony albowiem ma on status endemitu karpackiego (Kwiatkowski 2008)
  • jastrzębiec kwiecisty (Hieracium floribundum), występuje głównie na terenie Śląska, poza tym Lubelszczyzna i  wyspowo w północno-wschodniej Polsce.
  • jastrzębiec liptowski (Hieracium liptoviense), poza Karkonoszami i Śnieżnikiem, stwierdzony na stanowisku koło Nowego Targu
  • jastrzębiec popielaty (Hieracium tephrosoma), gatunek mylnie podawany z Karkonoszy. Obecne znane stanowiska stwierdzono tylko w Tatrach (Kwiatkowski 2008)
  • jastrzębiec rohacki (Hieracium rohacsense), poza Karkonoszami i Śnieżnikiem, także w Tatrach. Sugeruje się, że gatunek ten został prawdopodobnie błędnie zidentyfikowany. Według Mráza (2001) oraz Chrtka jun. (2004) takson nie występuje w ogóle w Sudetach. Jest to endemit zachodniokarpacki przypominający nieco endemit karkonoski H. glandulosodentatum (Kwiatkowski 2008).
  • jastrzębiec rudy (Hieracium stoloniflorum), poza Dolnym Śląskiem także na pojedynczych stanowiskach w innych częściach kraju.
  • jastrzębiec ściemniały (Hieracium nigritum), poza Karkonoszami i Śnieżnikiem, także w Tatrach
  • jastrzębiec ścierniskowy (Hieracium arvicola), poza Masywem Śnieżnika także na pojedynczych stanowiskach w innych regionach kraju. W Karkonoszach prawdopodobnie wymarły [Kwiatkowski 2008]
  • jastrzębiec żałobny (Hieracium atratum), poza Sudetami także w Tatrach i Pieninach.
  • jastrzębiec gałęzisty (Hieracium barbatum), poza Sudetami także jedno stanowisko pod Krakowem
  • jastrzębiec wierzchotkowy (Hieracium cymosum), poza Dolnym Śląskiem także na pojedynczych stanowiskach w innych częściach kraju.
  • jastrzębiec Vagnera (Hieracium vagneri), poza Karkonoszami, także w Tatrach
  • jastrzębiec zielonokoszyczkowy (Hieracium chlorocephalum), poza Karkonoszami i Śnieżnikiem, także pojedynczo w Karpatach.
  • jastrzębiec zwodniczy (Hieracium apatelium), poza Sudetami także w Tatrach Zachodnich i pod Krakowem.

BIBIOGRAFIA


  • Fabiszewski J. 2004. Pedicularis sudetica Willd. subsp. sudetica. Gnidosz sudecki. W: B. Sudnik-Wójcikowska & H. Werblan-Jakubiec (red.), Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Tom 9. Gatunki roślin. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. ss. 164-167.
  • Kwiatkowski P. 2006a. Rośliny naczyniowe kotłów polodowcowych Karkonoszy. Przyroda Sudet. 9: 25-46.
  • Szeląg Z. 2000. Rośliny naczyniowe Masywu Śnieżnika i Gór Bialskich. Fragm. Flor. Geobot. Polonica Suppl. 3: 1-255.
  • Szeląg Z. 2003. Górskie gatunki rodzaju Hieracium w Sudetach. Przemiany i zagrożenie. [w:] Z. Kącki (red.), Zagrożone gatunki flory naczyniowej Dolnego Śląska. Insytut Biologii Roślin, Uniwersytet Wrocławski, Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody „Pro Natura”, Wrocław. ss. 197-215.
  • Zarzycki K., Szeląg Z. 2006. Red list of the vascular plants in Poland. Czerwona lista roślin naczyniowych w Polsce. W: Z. Mirek, Zarzycki, W. Wojewoda, Z. Szeląg (red.), Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków. ss. 9-20.